Depresja u nastolatków. Jak pomóc dziecku?

depresja u nastolatka

Depresja wśród dzieci i młodzieży staje się coraz większym problemem zdrowotnym zarówno w Polsce, jak i na świecie. Wedle ostatnich wyników badań na szeroką skalę  w Polsce (EZOP II, 2021) zaburzenie depresyjne dotyczy ok. 3,5% dzieci w wieku 7-17 lat. Najwięcej zachorowań (ok. 8,7%) występuje w wieku 16-17 lat. Należy wziąć pod uwagę, że dane te mogą być zaniżone ze względu na sposób przeprowadzania badania (wiele z nich odbywało się w obecności rodzica). 

Co możesz zrobić jako rodzic, gdy zauważysz u swojego dziecka niepokojące zmiany? W jaki sposób możesz wspierać swoje dziecko, gdy okazuje się, że ma ono depresję? Na te pytania znajdziesz odpowiedź niniejszym artykule poświęconym depresji u nastolatków.

Kiedy udać się z dzieckiem do psychologa, kiedy do psychoterapeuty, a kiedy do psychiatry?

Jeśli zachowanie i nastrój  dziecka wzbudza w Tobie niepokój, to – tak jak w przypadku każdej innej choroby – udaj się na konsultację do odpowiedniego specjalisty. Doraźnej pomocy Twojemu dziecku może udzielić psycholog pracujący z dziećmi w danej grupie wiekowej. Po przeprowadzeniu wywiadu oraz przesiewowego badania przy pomocy odpowiednich kwestionariuszy oceni on, czy występujące objawy u dziecka mogą być związane z  depresją. Wsparcie psychologiczne może okazać się wystarczające w przypadku szybkiego dostrzeżenia problemów dziecka, wspierającego środowiska rodzinnego i szkolnego oraz łagodnych objawów depresji. 

Przyjmij, że depresja jest chorobą niezależną od woli dziecka.

Właściwym  leczeniem depresji zajmuje się psychoterapeuta, który ukończył kilkuletnie szkolenie lub jest w trakcie jego realizacji w danym nurcie psychoterapeutycznym. Psychoterapeuta dokonuje diagnozy funkcjonalnej, która wyznacza kierunki pracy z dzieckiem. Jedną z rekomendowanych terapii dla dzieci i młodzieży jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT – cognitive–behavioral therapy).

W przypadku długo utrzymujących się objawów depresyjnych, nieprawidłowego funkcjonowania dziecka w wielu obszarach życia, niezbędna jest również konsultacja z lekarzem psychiatrą specjalizującym się w pracy z dziećmi i młodzieżą. Psychiatra dokonuje diagnozy oraz – jeśli jest taka potrzeba – wprowadza leczenie farmakologiczne. Leki przeciwdepresyjne nie powinny być jednak stosowane we wstępnym leczeniu dzieci i młodzieży z łagodną depresją. Pamiętaj, że w przypadku farmakoterapii, ważne jest kontynuowanie podjętej wcześniej psychoterapii. 

Przeczytaj więcej na temat objawów depresji TUTAJ.

Depresja nie jest złym zachowaniem dziecka

Czasem objawy depresji u młodzieży mogą przypominać objawy u dorosłych. U dziecka występuje obniżony nastrój, wycofanie, brak przyjemności z wcześniej lubianych aktywności. Czasem jednak obraz depresji może  być zupełnie inny niż u dorosłych. Może dominować rozdrażnienie, występować trudności z przestrzeganiem zasad, zachowania agresywne i autoagresywne. Zachowania te nie są intencjonalne, dziecko nie podejmuje ich umyślnie przeciwko innym. Dzieje się tak, ponieważ depresja wiąże się z utratą kontroli nad swoimi emocjami i zachowaniem.

Problemy z uczeniem się mogą być konsekwencją depresji

Dziecko doświadczające depresji może mieć słabsze wyniki w nauce. Jest to związane z gorszym funkcjonowaniem poznawczym takim jak:

  • trudności w koncentracji uwagi (osłabienie uwagi dowolnej, słabsza umiejętność przerzutności uwagi),
  • niskie poczucie własnej wartości (Jestem gorszy, nieważny…), 
  • wyolbrzymianie niepowodzeń oraz  traktowanie ich jako skutku stałych wewnętrznych cech (np. przekonanie, że gorsza ocena na sprawdzianie wynika z niskich możliwości intelektualnych),
  • umniejszanie swoim sukcesom oraz przypisywanie im zmiennych i zewnętrznych czynników (np. pomyślne zdanie egzaminu jest wynikiem łatwych pytań).

Trudności z uczeniem się  wynikają również z zaburzenia  funkcjonowania organizmu na poziomie  fizjologii. Osoby z depresją  często doświadczają utraty apetytu, zaburzeń snu (sen krótki, płytki, trudności z zasypianiem, wybudzanie się), odczuwanego zmęczenia. 

Depresja u nastolatka może zagrażać życiu

Najbardziej groźnym powikłaniem depresji jest  samobójstwo. Samobójstwo jest najczęstszą przyczyną śmierci nastolatków. Wedle danych (EZOP II, 2021) w grupie młodzieży 12-17 lat tendencje samobójcze (myśli, próby) kiedykolwiek w życiu wykazywało ok. 5,6% badanych (w badaniu nastolatków bez obecności rodzica wskaźnik ten jest dwukrotnie wyższy).  

Czynnikiem zwiększającym ryzyko popełnienia samobójstwa u młodych osób jest charakterystyczna dla tego wieku impulsywność. Pod wpływem odczuwanego cierpienia, popełnienie samobójstwa może być postrzegane przez młodzież jako sposób rozwiązania ich problemów, a nie rzeczywista chęć odebrania sobie życia. 

Co warto wiedzieć przed pierwszą wizytą u terapeuty przeczytaj TUTAJ

Ważne jest, aby pamiętać, że mówienie przez dziecko innym o myślach samobójczych nie jest poszukiwaniem uwagi, lecz szukaniem u innych pomocy. 

Lekceważenie słów dziecka, obwinianie go za mówienie na ten temat, jest czynnikiem zwiększającym ryzyko podjęcia próby samobójczej. Zgłaszanie przez dziecko myśli samobójczych jest jednym z powodów konieczności jak najszybszej konsultacji z lekarzem psychiatrą.

Zaangażowanie rodziców w proces leczenia jest ważne

W przypadku dzieci i młodzieży niezbędnym elementem terapii zaburzeń depresyjnych jest towarzyszenie rodziców. Rodzice decydują o zapisaniu osoby niepełnoletniej na terapię, wizytę do lekarza, wykupieniu leków oraz ich podawaniu. 

Ważne jest także edukowanie się rodziców na temat depresji. Zrozumienie mechanizmów choroby oraz jej objawów ułatwia akceptację dziecka, mimo nie zawsze tolerowanego zachowania (np. przekraczanie norm społecznych, zasad bezpieczeństwa). Pomaga w  obniżeniu  wymagań i oczekiwań  wobec dziecka (np. związanych z osiągnięciami edukacyjnymi) oraz  wejściu w rolę rzecznika dziecka (np. w szkole).

Towarzyszenie dziecku w procesie leczenia to nie tylko wspieranie go emocjonalnie, ale też poprzez działanie np. podwiezienie i odebranie dziecka od koleżanki, pomoc w organizacji uczenia się (np. sporządzenie planu, dzielenie materiału na mniejsze fragmenty, szukanie efektywnych technik uczenia się). 

Autor: Monika Rosińska, psychoterapeutka Poradni AMiE

Redakcja: Marta Byrska

Literatura:

Janas-Kozik, M., Wolańczyk, T. (2023). Psychiatria dzieci i młodzieży. PZWL.

Kendall P.C. (2010). Terapia dzieci i młodzieży. Procedury poznawczo-behawioralne. WUJ.
Kołakowski, A. (red.) (2020). Psychoterapia poznawczo–behawioralna dzieci i młodzieży. GWP.
Kołakowski, A., Ambroziak, K. , Siwek, K. (2020). Nastolatek a depresja. Praktyczny poradnik dla rodziców i młodzieży. GWP.

Strony internetowe:
NICE | The National Institute for Health and Care Excellence
Badanie EZOP II

Jeśli nie wiesz jakiego terapeutę wybrać albo nie wiesz czy terapia jest dla Ciebie, porozmawiaj z nami.

Możesz też zadzwonić po numer +48 536 73 60 01 lub skorzystać z formularza kontaktowego.