Role w rodzinie. Znaczenie komunikacji w rodzinie

Jaką rolę w rodzinie spełnia komunikacja? Jakie trudności w komunikacji wiążą się z emocjami jak żal, bezradność, czy wściekłość? Dlaczego dziecko buntuje się przeciwko wszystkim i wszystkiemu bez głębszej refleksji? Jakie są konsekwencje stosowania jednego stylu komunikowania się w rodzinie?

Role wszystkich członków rodziny umacniają więzi, relacje i wpływają na zdrowie psychiczne. Rola matki zasadniczo to zapewnienie dziecku ochrony i wsparcia przede wszystkim w sferze emocjonalnej. Z drugiej strony rola ojca to rozszerzanie i wyznaczanie granic tego, co jest dozwolone. Zdarza się, że dziecko na swoje pytania może usłyszeć: „ Bo tak powiedziałem”, „To dla Twojego dobra”, „Gdy dorośniesz to zrozumiesz”. W innej rodzinie dziecko ma zaufanie do rodziców i rozmawia z nimi o tym, co dla niego ważne, uczuciach, problemach i przeżyciach. Zdarza się, że dziecko ma wiele swobody, nie zna norm społecznych, często je narusza i jest zdziwione gdy ktoś reaguje niezadowoleniem. Proces porozumiewania się daje dorastającej osobie poczucie bezpieczeństwa i oparcia w rodzinie, w której rodzice dyskutują ze swoim dzieckiem, słuchają go i akceptują jego wybory, stają się dla dziecka partnerami i podstawowym wzorcem do naśladowania w dorosłym, samodzielnym życiu.

Każdy z nas przynależy do szczególnej grupy jaką jest rodzina.

Role wszystkich członków rodziny umacniają więzi, relacje i mają wpływ na zdrowie psychiczne. Rola matkizasadniczo to zapewnienie dziecku ochrony i wsparcia przede wszystkim w sferze emocjonalnej. Z drugiej strony rola ojca to rozszerzanie i wyznaczanie granic tego, co jest dozwolone.

Komunikacja w rodzinie spełnia wiele funkcji, które wpływają na kształtowanie relacji z matką, ojcem oraz innych relacji rodzinnych. Źródłem wiedzy o potrzebach członków rodziny są: rozmowy, pytania i uważne słuchanie. Rozmowa uczy też otwartości, wrażliwości i szacunku dla poglądów innych osób. Tak przebiegający proces porozumiewania się daje dorastającej osobie poczucie bezpieczeństwa i oparcia w rodzinie, w której rodzice dyskutują ze swoim dzieckiem, słuchają go i akceptują jego wybory, stają się dla dziecka partnerami i podstawowym wzorcem do naśladowania w dorosłym, samodzielnym życiu.

Jakie są style komunikowania się w rodzinie?

W kształtowaniu pozytywnych relacji w rodzinie wielką role odgrywa styl komunikowania. W literaturze są opisywane trzy style: autokratyczny, demokratyczny i liberalny.

Styl autokratyczny (autorytatywny, autorytarny) obserwujemy w rodzinach konserwatywnych, gdzie jeden z rodziców dominuje nad drugim. W takiej rodzinie przeważa komunikacja jednokierunkowa: rodzic – dziecko. Kary i nagrody są jasno określone przez rodziców, którzy są przekonani o słuszności swego postępowania. Dziecko nie rozumie zasad panujących w domu, a gdy pyta może usłyszeć: „ Bo tak powiedziałem”, „To dla Twojego dobra”, „Gdy dorośniesz to zrozumiesz”. Indywidualne potrzeby i zdolności dziecka również nie są respektowane. Ten styl wychowania hamuje rozwój emocjonalny, społeczny i moralny.

Ten styl wychowania niesie za sobą szereg negatywnych konsekwencji dla dziecka oraz dla relacji rodzic – dziecko, oto kilka z nich:

1. Dziecko zachowuje się ulegle, ma niskie poczucie własnej wartości.
2. Dziecko buntuje się przeciwko wszystkim i wszystkiemu bez głębszej refleksji nad zasadnością buntu. Ma trudność w podporządkowaniu się zasadom społecznym.
3. Większe prawdopodobieństwa wystąpienia u nastolatka tzw. zachowań ryzykownych: używanie substancji psychoaktywnych – alkohol, narkotyki, papierosy; przedwczesna inicjacja seksualna, sporty ekstremalne, agresja, itp.
4. Brak wykształconego poczucia tożsamości – dziecko nie wie kim jest, nie wie co lubi, czego nie lubi, jakie są jego pasje.

Styl demokratyczny uznawany jest za najbardziej korzystny dla rozwoju osobowości dziecka. Rodzice są dla dziecka dostępni, a ono jest pełnoprawnym uczestnikiem życia rodzinnego. Dziecko ma zaufanie do rodziców i rozmawia z nimi o tym, co dla niego ważne, uczuciach, problemach i przeżyciach. Więź emocjonalna dziecka z rodzicami jest silna, przeważają uczucia pozytywne, wzajemne zaufanie i życzliwość. W sytuacji problemowej rodzice wspierają dziecko i zachęcają do rozwiązywania problemów. Rodzice tłumaczą dziecku zamiast je karać. Gdy dziecko napotyka problem to rodzice wspierają je emocjonalnie. Nie rozwiązują za niego trudności, a w rozmowie wskazują drogę, różne rozwiązania i zachęcają do dokonywania wyboru i pokonywania wybranej drogi samodzielnie. Rodzice stosują pochwały opisowe.Istotną cechą charakterystyczną rodzin ze stylem demokratycznym jest miłość i wzajemna życzliwość.

Konsekwencje dla dziecka ze stosowania takiego stylu przez rodziców są następujące:

1. Prawidłowy rozwój osobowości dziecka. Dziecko wie kim jest, co lubi, czego nie chce i jakie są jego talenty.
2. Autentyczna pewność siebie dziecka.
3. Dziecko szanuje siebie i innych.
4. Dziecko ma poczucie bezpieczeństwa w związku ze stałością i jasnością zasad panujących w rodzinie.
5.  Dziecko posiada wysokie umiejętności społeczne.

Styl liberalny jest typowy dla rodziców, którzy pozostawiają wiele swobody swoim dzieciom, co sprawia, że dziecko nie zna norm społecznych i często je narusza i jest zdziwione gdy ktoś reaguje niezadowoleniem. Buntuje się przeciwko próbom ograniczenia jego woli. Bardzo charakterystyczna

jest pobłażliwość i uległość w stosunku do dziecka, co objawia się w spełnianiu wszelkich zachcianek dziecka, akceptowaniu jego agresywnych lub niegrzecznych zachowań. Czasami w takich rodzinach wydaje się, że to dziecko decyduje o wielu sprawach. Obserwujemy jak dziecko kieruje rodzicami. W kontaktach społecznych dziecko przecenia swoją wartość, jest egoistyczne, niezdyscyplinowane, niezdolne do trwałego wysiłku. Rodzice są nadwrażliwi i spełniają życzenia dziecka. Nierzadko podporządkowują swoje zachowanie czy organizację domu, plan zajęć. Dopiero drastyczne przekroczenie granic i społecznych zasad skłania rodziców do stosowania kary.

Ten styl wychowania również niesie za sobą szereg konsekwencji:

1. Dziecko ma kłopoty z nauką, ponieważ nie jest wystarczająco zmotywowane.
2. Dziecko ma brak poczucia bezpieczeństwa ze względu na brak stałości zasad i norm rodzinnych.
3. Dziecko uczy się manipulować dorosłymi, aby uzyskać to czego chce.
4. Dziecko odczuwa brak szacunku do siebie, ponieważ rodzice mu tego szacunku też nie  okazują, ale też nie uczą go szanować innych.

Te trzy style wychowania na ogół nie występują w rodzinie w czystej postaci, często jest to mieszanka stylów, w zależności od sytuacji, jednak jeden jest zawsze dominujący.

Demokratyczne podejście do wychowania niesie za sobą szereg pozytywnych konsekwencji w rodzinie, jest tam dużo miłości, życzliwości sympatii i wyrozumiałości, z zachowaniem szacunku dla każdego członka rodziny i nie przyzwalaniem na zło.

Komunikacja oparta na szacunku, życzliwości, zrozumieniu i zaufaniu dają znakomity fundament wychowania dziecka w poczuciu bezpieczeństwa i własnej wartości.  Jednak oprócz mówienia do dzieci potrzebna jest także umiejętność milczenia. Chodzi o milczenie, które jest skutkiem zdumienia i zamyślenia nad tajemnicą człowieka i jego życia, a nie o milczenie, które jest przyczyną lęku przed kontaktowaniem się z innymi ludźmi.

Trudności w komunikacji wiążą się również z odczuwaniem całego szeregu emocji negatywnych. Najczęstsze to żal, bezradność, chłód, cierpienie, wściekłość, zdenerwowanie, zażenowanie, upokorzenie, obawa, których nagromadzenie, ponieważ nie zostały w sposób asertywny wypowiedziane, może powodować zachowania agresji słownej.

Dialog nakierowany na porozumienie się między rodzicem i dzieckiem ma na celu zrozumienie emocji, myśli i zachowań, a z użyciem technikterapii poznawczo-behawioralnej przeprowadzenie do satysfakcjonującej komunikacji.

Autorka: Agnieszka Brymerska

Bibliografia:

1. Koc-Kozłowiec B. (2012). „Bariery komunikacyjne w rodzinie”. Wychowanie w Rodzinie 6
2. Sikorski W. (2013). „Zaburzona komunikacja interpersonalna w rodzinie”. [w:] Rodzicielstwo w kontekście wychowania i edukacji. red. Brągiel J., Kaniok P., Kurcz A. ( red. ), 2013, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego
3. Ziemska M. (1970) „Rodzina a osobowość”. Wiedza Powszechna
4. Faber A, Mazlish E. (2006). „Jak mówić do nastolatków, żeby nas słuchały. Jak słuchać, żeby z nami rozmawiały”. Wydawnictwo MEDIA RODZINA
5. Gordon T.(2007), „Wychowanie bez porażek”.Instytut Wydawniczy Pax